Saturday, 31 March 2012

8. MIHRING MANTU - PETERA


8.MIHRING MANTU - PETERA

THUHMAHRUAI: Kum 2004 kh^n Pathian khawngaihna z^rah kan Kohhranah Sr ‘B’ Zirtir in ka awm ve leh a. Hemi kum hian Petera lehkhathawn 1 leh 2 na kan zira. Zirlai Bu ka chhiar a\angin Petera chanchin hi hriatchian lehzual ka ch^k hle mai a, mithiam ziakte ka dap a. Chutih n^klai chuan dt 21.3.04 Sun zing Inkh^wm kh^n Rawngbawltu at^n min thlang ve leh ta si a. Pathian khawngaihna chuan min tibuai letling viau mai a. Chu chuan zirchian lehzual duhna nasa takin min pe ni in ka hria. Thildang vak hi a leng lo ani ber e. Tichuan famkimlo mahse \angkaina a awm t^kin tiin ka ziak chhuak ta ngawt mai a. Kohhran a Rawngbawltu nihna neih ve te pawh chu remch^ng taka Petera chanchin sawina hun ah a hman theih ang tih ka rilru ah a awm bawk ani. Ka nupui chuan chutia ka buaipui lutuk min hmuh chuan, “Bible aiin lehkhabu dang chhiar tam n^n i hmang palh ang e,” min ti deuh sak nghe nghe ani.
      Zirtirte zinga hruaitu phatsan \hintu nisi, heti taka Lal Isuan hmangaihna a tih lan na mihring, a hnu ah a t^na ui hauh lova nun hl^n l>t leh tu chanchin a\ang hian keini ringtu tl<k hmangte hian kan zui Lal Isuan min duhd^n kan hn^wl mai hi a \ha ang em tih te hi kan hnung tawlh ch^ng pawh a in hawikir tir leh tu ah hman i han tum teh ang u. A chanchin a\ang hian, “Lal Isuan a hnung zui t<rin min la duh,” tih hi zir chhuah tum ila, thil a tih leh sawi te kan chhui ber d^wn ani a, chuta \anga kan \angkaipui t<rte laihlan kan tum d^wn ani.
Khai le: Galili mite nunzia mi 2 sawi chu: “Petera hi Galili bial a awm ani a. Thil thar ngaina, indo leh hotu paihthl^k peih, helna buaina chawkchhuaktu apiang chawimawi \hin hnam leh chutiang mi zui peih mi, thinlung tho awl, d^wn tawi, huaisen leh fel tak ni si a hriat te zing ami ani (Josephus, Life 17; War of Jews, 3,3,2).” Josephus. “Hl^wkna leh hausakna aiin ngaihs^n tl^ka, hming \hatna neih an duh a, thinchhe tak leh mi hmanhmawh, thl>msam tak, a t^wp thleng a fel taka awm peih” Talmud Bu.
       Hei hi Galili mite life history a hria te sawid^n chu ani. Petera hi chutiang ram a piang a seilian chu niin, chh<ngkua a sangha man a eizawng ani a, sangha awmna lai, ei t<r an hmuhna lai, an r^l\itna lai, an chawlh hmun, tui an neihna hmun leh an infiamna hmun n>n lam hre vek a mawi ani. A lehlamah chuan a eizawnna hmun chu he dil hi anih av^ngin tui a awm te t^na hlauhawm leh hmun r^lmuang a hre bawk ang. Lith<k leh p^wn lam te erawh chu a hre bel hle ani.

1.   ISUAN A KO TA: Mt 4: 18- 20 –A <naupa Andria n>n a chh<ngkaw eizawnna pawimawh tak- sangha man hna an thawh lai leh an hlawhchham hle lai chuan Galili dil kam ah Isua a lo kal a. Denna t<r a hrilha, an man ta \euh mai a. Lk 5:8 -Tin, Simon Peteran chu chu a hmuh chuan Isua khup hnuaiah a bawkkhupa, “Lalpa, mi kalsan rawh, mi sual ka nih hi,” a ti a. Mals^wmna dawnna a\anga Pathian hmuh hi a harsa an ti fo \hin a. Manganna a\ang hian a hnai z^wk ani ^wm e. Petera hian puih a ngaihna z^wn ah chiah puih anih hian Lal Isua, a puitu chu a hmua, a lakah misual ani tih a in hmu thut mai a. A thianghlimna hma a ding thei ani lo tih in hria in kalsan mai t<rin a ng>n ta ani a. A sual ngaidama, a bawlhhlawh ti thianghlim theitu chuan a hun liam ta a ngaihtuah lova, a ngaidam ang a, a ti thianghlim bawk anga, a hnung zuitu rinawm taka siam a duh mai ani. Lei leh Van Lal hian mi\ha ni a inhria ni lovin mi \ha t<r a duh a, misual nih inhria a mamawh a ni. Sual inhriatna nei, a ngaidam theitu hma a bawkkhup a a kephah vuantu chuan kalsan a hlawh lo. A dinhmun aia nasa tak a s^ng dinhmun a chan phah d^wn e. Mahse a beisei ang chu ani lo mai thei. Tichuan “Mi zui rawh u, tichuan mihring mantu ah ka siam ang che u,” tiin a va s^wm a. Hnial buai hauh lovin an l>nte chu kalsanin an zui ta ngh^l ani.
Lk 5:10 -Simona p^wl v>k Zebedaia fapa Jakoba leh Johana pawhin mak an ti hle a. Isuan Simona hn>nah, “Hlau suh, t<n hnuah zawng mihring i man tawh ang,” a ti a.
Mt 4:19 -Tin, Isuan, “Mi zui rawh u,  mihring mantuah ka siam ang che u,” a ti a.
Mk 1:17 -Tin, Isuan, “Mi zui rawh u, mihring mantuah ka siam ang che u,” a ti a.

2. TUICHUNGA KAL- Mt 14: 28 – Isuan mipuite chaw a tihpun sak a, an ei zawh in \awng\ai t<rin a kal hrang a. A zirtirten an zawnga. Mahse tui a f^wn nasat av^ngin an lawng a pil d^wn ta mai si a. Isua chu tui chunga kalin an va hmu a. Petera chuan tuichung a kal ve chu a dil ta ngawt mai a. Lal Isuan a phal khawp. Tichuan a kal ve ta ngh^l a. He thu ah hian Petera rinna ropui zia kan hmu ani. Lal Isua pan t<r chuan tuif^wn hlauhawm k^rah a in humhimna awmchhun, an lawng chu a kalsan hmiah mai ngam ani. Rin ngam t<r chu Lal Isua a awm a, ringtu t<r Lalpan a mamawh ani! Pathian hi engkimtithei niin kan ngai. Mahse ring \ha duh erawh chu an tl>m khawp nia. Ama lama innghahna awmchhun tak meuh an lawng Petera’n a kalsan hi a ropui ngawt mai. A vuan zui tih thu kan hmu lova, a kalsan hmak mai anih hi.

3. SIMONA CHU PETERA: Mt 16:16—Kaisari bial, Suria ram lam Hermon tl^ng hnaih lamah bial fianrial ah chuan Isuan mite ngaihd^n, hmuhd^n leh hriatd^n hriat a duh a. A zirtirte a z^wt ta. Miten an rind^n an sawi te chu an hrilh a. Mite hriatd^n b^kah a zirtirte ngei hriatd^n a hre duh a, “Nangnin tu nge ni a min hmuh?” tiin a z^wt a. Hei hi a pawimawh hle mai ani. Englai pawh a a hn>na awm a, ei in a, rawngb^wl ho, damlo a tihdam te hmu a, thi hnu a kaihthawh leh te thleng a hmutu te ngaihd^n hriat hi a \<l ani. Keini hi han in z^wt ve ta ila: Ka bula awm reng, ka ei leh in duh z^wng, ka sawi tui ber, ka thiltih zawng zawng te hria a, ka en duhz^wng leh chhiar peih z^wng te, ka kawm ngeih z^wng te hre veka, ka kal duhna \hin te hre vek hian an rilru tak takin ni a min hriatd^n diktak hi eng ang mi niin nge min sawi ang a, engtin nge min chh^n ang? Team member zinga an hruaitu Petera chuan a zui Lal Isua nihna dik chu he kum reilo te chh<ng hian alo hre kiau mai - Krista, Pathian nung Fapa chu! Tichuan, “Simon bar Jona” tiin a han ko phawt a. Simona tih hi a pianpui hming ani a. Bar (Gr) chu fapa tihna ani a, Jona (Gr) chu |huro tihna an ti leh bawk. “|huro fapa Simon” a han ti te te anih chu. |huro hi mi nunn>m sawi n^n an hmang fo bawk. “Simon nunn>ma fapa” tiin a ko anih chu. Chu mi nunn>ma fapa PETER (Gr) tih chu LUNG tihna ani ta thung. Heti hian remkh^wm d^wn ta ila: |huro ang maia nunn>m chu Lung ang mai a sakin ka siam ta a che,” tihna ani ^wm e. Chumi chu V^nram chahbi kawl tl^kah Lal Isuan a hmu. Sual phuarte phelha, v^nram kawngkhar te kawhhmuh tu t<r chu.

4. SETANA CHU: Mt 16: 22 –Beiseina s^ng tak n>na nghah anih m>k laiin a tuar leh thih t<r thu Isuan a sawi leh chawpchilh t^k thut si ah chuan Petera ngaihd^n a ni ta hauh lo. Pathian Fapa ani bawka, chu chu behchhan takin,”Pathianin khawngaih che sela, chu chu i chungah thleng lo hr^m rawh se,” tiin duhsak takin a hn>ma. He thu a sawi d^wn hian Petera’n a hruai hrang kher bawk. Khatih lai kh^n midangte ang bawk in Petera pawh kh^n a hre fuh bik lo. “Setan, ka hnungah kal rawh, ka t^n tl<kna i ni e, Pathian thilte ngaihtuah lovin mihring thil te i ngaihtuah z^wk anih hi,” a ti. Petera duhd^n chu Pathian dod^lna chi khat, Lal Isua duh loh z^wng ani, lain^ a awmlo, “ni” chu ni ani a, “nilo” chu nilo ani mai.

5.  HMEL DANGLAM: Jakoba leh Johana te pahnih n>n Isuan Harmon/Tabor tl^ng s^ng takah a hruaia. Chutah chuan Mosia leh Elija te an lo chhuk thla a. Engtin emaw tak hian an ni Petera te hian an hre ngh^l tawp mai. Nuam an ti khawp. Lal Isua hn>nah chuan an ni v^nlam mi 2 te ta t<r n>n b^wkte khawh an ch^k asin. Enge a chhan ni ang le? Thihna a tawh d^n t<rte Lal Isuan a hrilh tawh a, a ui ve sia, a han hnem deuh lah chuan hming \ha lo deuhvin a ko mai ani bawk si. Mosia leh Elija te n>n a an khawsak tl^n \hin chuan Farisai, etc ten an hlau anga, an phiar ru ngam lo mahna a ti a ang. Rom sork^r a\anga chhan chhuak tu t<r a ngaih ani a, chutia v^n mite n>n an in camp mup mai chuan Rom ho t^n chuan Israelte chu a rah a han rah beh ngam ngaihna hi a awm tawh d^wn lo hrim hrim. Zal>n an ni sa mai. Chu zal>nna sual kawngah chuan Isua chauh hma latu anih chuan tiin a lainat ani tel ngei ang, a tuarna t<r chu a kip kawiin a hre pha teuh si lo. Beiseina an nei s^ng si, chuv^ngin v^n mite n>na ch>n ho theihna t<r B^wkt> han khawh chu thlarau salt^ngte chhuah zal>n d^n t<r hre lo t^n chuan ch^k awm tak t<r ani r>ng ani. Lal Isuan a mal tuar ang a, thim hnuaia \hute a tlan chhuak thei d^wn chauh ani tih hre rih lo t^n chuan hlim tak a inkulh hmak mai chu tu t^n pawh ch^k ngei ngei t<r ani r>ng e. Chhiah p>k leh p>k loh chungchang a z^wt a -17:24-27, Vawi tam tak kan in ngaidam t<r ani tih hre t<ra z^wttu ani bawk -18:21-22.

6.  TLANGVAL HAUSA: 19: 27-30.  Tlangv^l pakhat chu a hausa lutuk a, a hausak av^nga v^nram a luh a harsatzia thu Lal Isuan a sawi kh^n, Petera hi a \angkai leh hle mai. “Keinin engkim kalsanin kan zui che a, enge kan hlawh ve t^k ang le, ani kha chuan a engkim a kalsanlo tih chu a chiang a,” ti ni ^wm tak ani. Zawhna \ha lutuk chh^nna ropui bawk si hi ava pawimawh >m. A ropuina V^n a \hut hun chuan an ni ho chu lal\hutphah 12 ah an la \hu ve ang a, engkim kalsan a zui te chuan an kalsan l>t za an la dawng leh d^wn a, chub^kah chatuan nun an nei d^wn bawk ani. Heti z^wng pawh hian ngaihtuah ta ila: Amah av^nga thil pakhat laka ins<m thei chuan a dang 100 ah pawh a ins<m thei ngei ang tiin.

7. A PHAT TUR THU: 26 : 31-35  Mk 14:29   Petera erawh chuan a hnenah, “An zain lungni lovin awm mah sela, kei zawng ka awm lo vang,” a ti a.
 Mk 14:30  Tin, Isuan a hnenah, “Tih tak meuhvin ka hrilh a che, vawiinah, zanin la laah hian, ar vawi hnih a khuan hmain, nangin vawi thum mi phat ang,” a ti a.
Mk 14: 72  Tin, ar khuan vawi hnihna chu a khuang ta nghal a. Tin, Petera chuan Isuan a hnena, “Ar vawi hnih a khuan hmain nangin vawi thum mi phat ang,” a tih thu kha a lo hre chhuak leh ta a. Tin, chu chu a ngaihtuahin a tap ta a.
        Zirtirte hi an darh vek t<r thu Lal Isuan a sawi na in phatsan a tum lo khawp mai. Midangte chu lungni lo mahse a t^wp thlenga zui a tum ruh tlat mai ani. Amah v>npui t<rin Lal Isuan a hruai hrang a; mahse a v>npui hlei thei lo chu ani. A mut hilhsan z>l mai. Khandaih 2 an pai vea, chu chuan lo \an ve an tum ani ^wm e. D^rk^r 1 pawh a Lalpa a v>npui peih lo anih chuan a thihna ah chuan a zui thei lovang. Lal Isua an han man ta a, a hun nghah ve r^n r^n a lo thlen chuan a khandaih hman ngamzia pawh kan hria. A chuh thuta, a man tumtu p^wl a mite chu a han beil>t ve ta a, Malka beng a sahthl^k sak a. Mahse a Lalpa duhz^wng alo ni lo. Theih nise, helai hmunah hian an in ph>k beih f> mai thei. A thiam anga a theih t^wp a chhuah theih t^k siloh chuan a master chu an man lo thei ta lo. Engtin emaw l^k chhuah leh zia a awm dah lo’maw tiin an hnung lam a\angin a zui a zui ta mai a ni. Mahse chance a awm lo tial tial a, an thleng thui tawlh tawlh a, beihl>t mi a nih mai loh zia a chiang tulh tulh mai si a. Chhan chhuah tumna zawng zawng a bo zo ta. A beisei anga Israel te chhanchhuahna hna chu a t^wp a ni ta. An thu zawhd^n leh an han sawisak nasat d^n a\ang s^wn, nungdama chhuahtir leh an tum tawh lo tih a rinawm ta. Thurualpui t<r leh midang han punkh^wm t<r tumah lah chu hmuh t<r an awm tawh si lo. A t^wpah chuan zirtir anihna pawh chu phat a ngai ta a, a phatsan ta. He thil thleng kher erawh hi chuan a thinlung chh<ng a khawrh chhuak a, Lal Isua n>n an mit leh mit a han intawng chiah mai a, a t^n tuar theih ani ta lo. A hma lawk kh^n a phat t<r thu hi a lo sawi l^wk ani a, a hun a thlen loh av^ng kh^n a \ang mai mai alo ni. A thu sawil^wkin a hun a han thlen meuh chuan Petera chu a \ap zawih zawih ringawt mai ta ani. Hmeichhe hmaah patling hi chhang themah a chang ta em ni? -Thf 6: 26. Kum 3 an in zui chh<ngin Lal Isuan vawi tam tak hrilh tawh \hin mahse an la hrethiam pha ta lo fo maia. Chuti pawh ni ta se, ani hian hlawhchhamna hmun a thleng ngam hi a ropui hle ani. Mi tam tak chu Lal Isua min siamsak chatuan nun kan neihna hmun thleng t<r hian kan mihring tumna hrim hrim pawh hian a melh peih lo reng reng mai a. Beidawnna hmun kan thleng peih lo. He beidawnna hmun thleng tal hian amah hmuh tumin, hriat chian tumin zui ila, zawng ila, a t^wpah amah z^wk hian min zawng chhuak a lo ni tih kan hre t<r ani si a le. Pianthar tumna ah pawh mahni’n tumd^n kan neih ve hi a \hat lohna  hi ka hre l>m lo. Mahse chutih lai chuan Pathian programme z^wk lo in pho chhuak t<r hmuh \helh lo t<rin ngaich^ng thiam ila chu a \ha hle d^wn ani. Engpawh nise, mihringin a thlen theih t^wk a thui chu Petera hian Zirtirtu hi a zui ngei mai a; mahse chumi piah lamah erawh chuan a phatsan chiang tih kan hmu anih hi. Mihring hlawh chhamna piah lam ah chiah hian ani, Pathian chatuan plan chu lo lang ve thung d^wn ni.

8.   THAWHLEH HNU LAM: Lal Isua a thawhleh kh^n Mari Magdalini te hn>nah kh^n  zirtirte leh Petera thuchah a hrilha. Petera hming hi mimal hming a lam hmasak ber ani hial ^wm e. William Barclay chuan, “Petera hian ngaihdam theih loh sual a tih te chu a Lalpa n>n an in hmuh leh hmasak ber kh^n (1 Kor 15:5) a ngaidam leh ani tih Petera hian a hre chiang,” a ti. A beisei ngam tawh loh ngaihdamna chang leh tu Petera ani a, Zirtirte zingah Isua thl^n thawhsan va hmu hmasa ber ani bawk - Lk 24:12. Tiht<r dang vak nei hek lo le, “Len ka d>ng leh d^wn,” tiin a \hiante Thoma, Jakoba, Nathanaela (Bartholomaia), Johana leh midang 2 pawh chuan an zui leh ta ham ham mai a. L>n chu an han d>ng taa; mahse chu z^n chuan engmah an man lo, an hlawhchham tlaiv^r \hak! Khawfing chah laiin Isua alo langa, denna t<r lam a han hrilha, an han den n^k chuan hnuhchhuah zawh loh khawpa tam an man ta thung si!

9.   KAWHHMUH NGAI:  Team leader te hi a ch^ng chuan an mawhphurhna lamah an in concentrate nasa lutuk a, an khawhawi a zau loh \um a awm \hin. Tlaiv^r in l>n hi ka d>ng ve fo tawh a, hlawhchham uanthl^k loh zia chu ka hre ve. Chutih laiin anni chu an in tun nunna t<r ani a, hlawhchham hlauh mai chu a hrehawm leh zual d^n t<r chu kawng tinr>ng hi a ping a ang ta ani. Mahse hetia vawikhat den mai a, zankhua a hlawhchhamna cover leh a han nih meuh hi chuan l^wm av^nga thil thildang reng reng tih nach^ng hriat loh kha chu Petera t^n pawh a ^wm ve khawp mai. Sangha reu reu an tl^n chhuak ang tih a hlauhawm a l^wm maw le. Johana a lo finga, a man tirtu enna ch^ng a hria a, vaukam hla vak lova mihring ding pianzia a\ang chuan langfiah vak lo mahse, an Zirtirtu ani tih ava hre tlat mai a, a in s<m hman lo, a ngawi rih thei lo, an hotute phalna l^k n^n hun a nei lo, a au chhuak ngh^la, “Lalpa anih saw, sangha min man tir tu hi,” a ti ani.           
     Lal Isua Thihna hneha tho leh ta hmutu inti rau rau te hi kan va in ang lo ^wm >m. Johanan sangha hnuh chhuah \<l v^nga buai a sawi hman reng reng lo. A sawi chhuah chuan a \hianten Isua chu an pan san daih ang a, amah chauh chuan sangha chu a buaipui nek ang tih hlauhna a nei hman lo hrim hrim. Tholeh Isua a hmu a, a hmuh thu a \hiante hn>n a sawi kha a tih t<r ani a, a sawi pawp maia, a va hmuh chu a hre chianga, midangte hrilh ve vat a duh, va hmu ve se a ti hle ani. An sangha mante chu hnuh chhuah phawt lam a ngaihtuah hauh lo, an hotupa a r^wn hmasa lo. Damchh<ng khawsak ngaihtuah luat av^ng hian mal min s^wm \hintu, min awmpui \hintu, kan bula awm reng Lal Isua en na ch^ng hi kan va hre \hin lo >m! Pathian mals^wmna dawngin sorkar ah hna kan hmu a, kan thawk a, sum kan la l<ta, chh<ngkua enkawl n^n kan tia, min petu kan hre ve \hin em le? He mals^wmna min petu hi tunge tih nach^ng kan hre \hin em le? Chh<ngkua b^kah ruih n^n \henkhat te  phei chuan kan la hmang ta dah a. Min petu hn>nah hian thupha chawia ngaihdam dil a va ngai >m! Petera hi chuan a hriat rual rualin ava en a, tuiah a zuang thla a, lawnga vaukam pan tih v>l kha a ngh^k hman lo. Tuna a \hiante n>n tho hian hm^nah hlawh chham hlauhvin l>n an d>ng tlaiv^r tawh a. Zingah Lal Isuan denna t<r a rawn hrilha, l>n d>ng ngai lo, thingrem siamtu fapa chuan a hre riau mai a, an man \euhva, zuitu ah a s^wm a, a zui ta kha ani a. Tunah hian sangha awmna t<r bawk chu a rawn hrilh leh ta a. A rawn sawi dik leh chiah anih hi. A naute hlawhchham hm>l hi Lal Isua hian a hmu thei \hin lo ani. A duhsak a, hlawhtling z>l se a duha, chu chu he Petera hian a v^nneih phah \hin ani. Chutia Lal Isua ava hmuh chuan an sangha lam pawh chu a ngaihtuah hman nekin ka ring lo. A ngai a, a thlahlel a, a rawn lang leh hlawl mai chu a l^wm ani ringawt! Mals^wmna a dawnte chu a ngaihtuah hman tawh lo reng reng. A kalsan daih mai, a petu lam a pan san daih! A \<l chuan a dang pawh a la pe leh thei tih a hre chiang ang. (Helai thu hi Sl no 33 ah pawh ziah ani a, hman ton thei ani a, duh t^wk phawt mai ang).

10.  NEMNGHEHNA INKHAWM:  Joh 21: 15-19  Nemnghehna Inkh^wm ka'n ti a. Bial/ABC/Assembly Kh^wmpui ang chu ani chiah love. Member hi an tam lo na a, a awm t<r te chu an kim ani ang chu maw. He Ordination service ah hian zawhna pawimawh vawi - 3 zawh ani. Lalpa Ber^mte ch^wm a, enkawl a v>ng t<r hian eng passed emaw nih ve a ngai a, chu qualification chu a pawimawh ber ani tih hi sawinawn ngai lovin a chiang ti r’u? Eng thildang engmah a z^wt lo reng reng. Hm^nni lawka vawi - 3 phat tawhtu chuan a phat sanna lai tak a\ang chat chat kh^n pakhat t> t> in a phat sanna \awngkam kha a hnuh l>t leh chat chat a ngai ani ^wm e. “PETER, THILDANG  ZAWNG ZAWNG  AIIN  NANG  HIAN  MIN HMANGAIH ZAWK EM?” (H>ngte a tih hi thildang tiin ka han ziak a, a fiah z^wk beiseina rilru anih v^ng ani e: Hmana sangha, an in zui chh<ng zawng zawng a thilmak tih zawng zawng, a thih d^wn z^na thih ve a hlauh v^nga a in phat fihlim a \ulna chhan zawng zawng a nunna telin, a thawh leh theihna thiltihtheihna, sangha a man tir leh \euh sum l^k luhna t<r te leh a bul a a unau te zawng zawng, a nupui fanau te leh an ei hmuhna Galili dil leh an lawng leh l>n te hi an ni thei ang em?) An va in luhchilh chiang kher >m!Setan” tih hlawhtu, ti \ha ve a a inngaih \um pawh kh^n, a aia l^wmna dik a lo la awm fo thu hrilh ngai, ngaihdam theih ngai reng reng loh phatsantu anih lai pawh a, rawn zawng chhuak leh hr^m tu engkim hmu a hre vektu hma ah chuan d^wt sawi thiang ani lo. Heng thu te hi a z^wt d^wn tih inhria sela chuan lawng a\ang pawh kh^n a rawn hleuh hmanhmawh lutuk lo mai thei a, puithiam chhiahhlawh leh Rom sipai tl>m t> deuh te phei chu hmachhawn a ch^k z^wk ang nge, he zawhna hi chh^n a ch^k zek zek ang? Lal Isua hmangaihna CHANCHIN=HA hril t<r hian, ramthim leh Ringlo mite hi kan hmangaih \hin em? Amah Lal Isua ai hian kan hmangaih mial lo maw? Kohhran member te hi Lal Isua ai in kan hmangaih \hin em, amah ai hian kan k^wm tam z^wk \hin em? A thu aiin an thu kan ngaithla tam z^wk in kan z^wm tam z^wk em? Sawi kual thui lovin a pawimawh ber chu thil dang zawng zawng aiin Lal Isua hi hmangaih t<r ani. Chumi te chuan a Ber^m te an enkawl anga, an ch^wm anga, an v>ng \hin anga, Ramthim ah CHANCHIN=HA an hril ang. Thildang thlan z^wkna qualification hi a fit lo, Lal Isuan a duh lo. Chuv^ng chuan a eizawnna te, a nupui fanau te, a \hian te, t<n mai a hlim >m >m a an hnuhchhuah lith<k sangha zo zai, Simona anihna zawng zawng te ai a, Lal Isua a hmangaih z^wk hi Lalpan a duh ani. A z^wttu hian a chh^n ngam t<r t^wkin, ‘hmangaih z^wk em’ hniam hlekin ‘hmangaih em’ tih leh awlsam ber t<r ^wm ‘ngaina em’ a hmang ani. A opposite z^wnga a chhan loh phawt chuan a puitlin hunin a k^wngah a la hr>ng ang a, Thlarauthianghlim in a duh lam hawiin a la hruai d^wn si a, a lung a awi mai ani. Kei chu ni ila ‘Min phatsanna kha a la rei lo >m mai’ tiin ka duh strict ngawt ang. Hun liam ta zawng zawng te ko kirin, an in tawn d^n, damlo a tihdam te, mitthi a kaihthawh te, sangha a man tir te, Ama z^ra ramhuai an va hnawhchhuah ve t^k mai te, Lal Isua, t<na hmachhawntu hi t<nhma a ala hriat ngai loh, a theih tih pawh a hriat ngai loh, thihna ata lo tho thei ani bawk si, Pathian Fapa ni bawk si ani a, eng thutaklo mah abulah hian sawi ngam chi ani lo. Chuv^ngin amah pawhin inrinna a nei hlei thei lo. “Engkim i hria a, ka ngain^ che,” tiin a chh^ng ngawt mai anih kha. A daw hauh lovang.

11. MIHRING MAN TU:  “Ka Ber^mte ch^wm rawh,”  ‘A friend in need is a friend in deed’ tih ani a, mangan lai taka min phatsantu, min uire san tu, min v>n pui peih reng reng lo mai mihring hi chu tu t^n mah hian rin ngam an har ang. Lal Isuan thisena a leite, v^ntirhkohte thawhtir phal lovin, phatsan tawh tu, kha pa kutah kh^n, enkawl, v>n leh ch^wm hna chu a dah mauh mai le. Mahni nunna pawh kan inv>ng him thei lo tih hriain, a hn>nah min thuhr<k sak ani a, midang nun v>nhim tum, enkawl leh ch^wm chu a va hautak d^wn >m! A rinawm leh chuan d^wn loh av^ng erawh chuan a awmpui z>l d^wn thu a hrilh thung e. Hman t<r a duh a, a hmuh chuan amah chuan a thawk mai ang. He ordination service a zawh hnu ah hian tih leh t<r dang vak a awm lo ani ang. Lal Isuan Petera chu “Mi zui rawh” a ti a, ani hian duhsak ve leh chh^wn a nei ani ^wm e. Johana a han k^wk a, a hna t<r a dil sak a ni. Mahse Lal Isuan Petera zawhna a chh^n d^n chu a chungchang enga t^n mah a hriat l^wk a \<lna a awm lova, i tih t<r ah buai la, min zui mai rawh a ti ni ^wm tak ani. Petera tih t<r chu he ti hian a chanchin kan ziak n>n hian kh^r d^wn mai ila : LAL ISUA ZUI ANI.

Tirhkohte thiltih a a chanchin kan hmuh na te:-
1: 13           -Zirtir 10 te n>n Jerusalemah an awm.
1:15            -Juda Iskariota aiawh t<r thlan rawttu ani. Mathia an thlang.
2:                -Pentikost niah a awm ve.   
2:14-41       -Thlarauthianghlim changin huai takin thu a sawi . Mi 3000 in Baptisma           an chang ngh^l.
3:1-7           -Biakin kawngkhar Mawi bulah kebai a tidam.
4:3              -An man hmasak ber.
5:5, 10        -Annania te nupa a tihlum.
5:21            -Vawi 2 manna.
8:19            -Simona milian inti chuan tt power chu suma lei a tuma, a hau.
9:34            -Luda khua a zeng Ainia a tidam.
9:40            -Tabithi @Dorki (G), sazuk la thi tawh hnu chu a kai tho.
10:44-48     -“Jentail pawh nung at^n sim a phal ta”
12:4            -V-3 mana;
12:8            -Vantirhkohvin a chhan chhuak. 
15:6-11       -Jentail te serhtan tumtu te a dang tlat ani.

Khing a tl^ngpui a\ang mai pawh khian Petera kha a Lalpa kh^n a ngaidam mai ni lovin power nasa tak mai in a thuam tih a langa. Chutah chuan Lalpa Ber^m te chu a enkawl a, a ch^wm a, a v>ng \hin ani. A duh lohna lamah hruai aniin, a Lalpa t^n a in pe ral \haka, Romah leh hmundangah te Lal Isua thu p>k chu z^wmin hun a hmang a, A lehkhathawn te pawh hi Rom a a awm lai a a ziah anih an ring.
       Kristiante nghaisak leh tihduhdah a hluar chho zel a. Katacomb martar te tih leh Quavadis tih bu leh a dangah te kan hmu ani. Rom khawpuia Kristian te tihduhdahna a nasat >m av^ng chuan ringtu te chuan Petera, an ber^m pu ber chu an tihlum ve mai ang tih an hlau si a. Hmun danga biru rih a, ringtharte ch^wm leh enkawl hna a tam si a, ani lo kha chu khatih lai kh^n zirtirte dam an awm hnai vai tawh lo ani mai thei e, khawpui chhuahsana biru t<rin an ti ta a. Tichuan Petera putar pui tawh chu zing v^r\ianah Rom khawpui chhuahsan chuan a kal bo \an ta a. Khawpui daif>m an thlen chuan v^nv^r ah Eng riruang hi a lo kal a, a lo hnai z>l a, a hmu chiang thei ta. Tu dang ni lovin a Lalpa ani tih ava hre ta. A be ph^k ta.
“Quavadis Dominine?”  ‘Ka Lalpa khawiah nge i kal d^wn?’ tiin a z^wt a.
“Rome khua i chhuahsan ah,” 
“Rome khawpuiah khenbeh leh t<rin maw?”
“Aw ni e. Khenbeh leh t<rin” Petera t^n kh^n he Lal Isua rawn inl^r leh an in biakna ah hian tudang mah a awmzia zawhchian a ngai ngai lovang. A t^n chuan a chiang >m >m mai ani. An Kohhran \iaktir t> in Thlarauthianghlim r^wn hmasa lova an lo r>l mai ani tih khawmuan a phat a \<lna a awm lo reng reng. An thu a lo awih ve t^k mai av^nga helai rawn thleng ani a, a kir leh mai ang, a lo la ngaihdam duh chuan tih kual v>l pawh a \<l lo ani.  Ngaidam d^wn se d^wn lo se, Lal Isua kha khenbeh nawn tir leh Petera hian a phal lo. A hma a a phal lohna ai kha chuan t<n \uma mi hi chuan awmzia a nei thui fe tawh z^wk bawk ang.
A inher mawp a, engpawh lo thleng d^wn se, mihring thu aia Pathian thu z^wm z>l z^wk t<rin Rome khawpui lam chu a tiang n>n chuan a pan leh ta bum bum maia. Chu hmun ngei chu Thlarauthianghlim in, Petera hmanga PA chawimawi a tumna hmun chu ani a. Chu hna chu a letling z^wnga khenbehin Petera chuan a hlen chhuak ve ta ani ^wm e. A nupui, an khenbeh ve m>k hn>nah chuan, “I Lalpa chauh en rawh aw,” tiin a hn>m ani.
A zirtirna te chu a rila, a th<ka, zir miten a lehkhathawn pawh hi a har p^wl tak ani an ti ani. Chu zirtirna te chu amah kha awm tawh rih lo mahse, khawv>l awm chh<ng chuan a awm reng tawh ngei ang. Petera, mihring ve mai, sualna tam tak neitu pawh Lal Isuan a ngaihdam duh hi, hlau lovin i pan ve mai ang u.

5. KALVARI TLANG CHANCHIN


5.           KALVARI  TLANG  CHANCHIN               KHB 171 (3),  Exo 19:

1.    Hminlok^wn Polytechnic quarters ah BCM V>nglai, Lunglei in Salvation Camping vawi 3-na Senior Camp a buatsaih a, a t^wp d^wn ni, dt 13.9.1984 zing chaw eikham inkh^wm Speaker Evan. Upa C. Lalthlamuana’n hun hmangin a hla thlan KHB no 259 (297 ani ta) I sual zawng zawng a tl>ngfai zo ta,” tih hla thu hmanga Lalpa min zawn chhuahna leh ka Nunna tuibua luangfim leh ta ka hriat ve a\anga kum 8 leh thla 1 hnu ah kan Speaker kal ta Evan Upa C. Lalthlamuana hmingin BCM V>nglai ah tho, Oct '92 t^wp lama amah hriatreng n^n Lalthlamuana Evangelistic Assn Conference an nei a. At^wp z^n chuan Gospel Herald Team Speaker C. Lalhuliana (Upa ni ta) thusawi, Lal Isua zui - Tuar naah tih a sawi zawh a, a t^wpah KHB 171 na (tunah 209 na ani ta) kan sak lai chuan ch^ng 3-na,  “Aw ka thlarau chu tl^ng ah chuan chh<n z^n in va l>ng fo la, I Lalpa kraws l>ra awm chu nungin I va hmu ang, Kalvari tl^ng chanchin a lo hrilh ang che,” tih lai chuan min han luhchilh ta a. T<n thleng hian a t^wp tawh lova, a t^wp hi midang chu ka pha lo, keima t^wk ah chuan ka phal lo ni mai lovin a t^wp ang tih ka hlauva, ka ui ta z^wk mah ani- KALVARI TLANG CHANCHIN hi. Hei hi Kraws Thuchah Lalpan min p>k \anna ani a, he hla a\ang hian ka dawng ve ta ani. A hma zawng kh^n mi sawi ka ngaithla thiam. Mahse ka sawi ve thei lo tawp ani tih ka in hre chhuak hnuhnawh chauh a ni e.

2.   Chu min hrilh t<r Kalvari tl^ng chanchin chu enge ni ta tih chu a tl^ngpui chauh tak tak hriat hmasak a ngai ta le. Heti hian ka rilru ah a awm ngh^l: Israel fate Aigupta a\anga hruai chhuah an nih kh^n Sinai tl^ng bul \hut an thleng a. Chu tl^ngah chuan Pathian in an zawm t<r D^n 10 leh a tesep tam tak a lo pe a. Chu D^nte chu an zawm kim chuan Amah n>n an awm ho leh thei ang a, “Ro thlan bik, Puithiam chi, khawv>l ah an ni ang,” tiin Exo 19: 1-6 ah a sawi ani. An ph<r a, an tum bawk. Chutah Pathianin Mosia hn>na D^n p>k a tum lai chuan hre ve t<rin an han in buatsaih ta a. Ni 3 ni at^n an inti fai nasa hle mai. Pathian hmu t<r an nih miau avangin hmeichhe bulah pawh kal awih ani lo! Ngaihtuah teh ang: T<n a\anga ni 3 ni ah mai hian Pathianin Amah hmu t<rin kan awmna a\anga hla vak lo, ke a 30 mins v>l a thlen theih ah min hmu duh tih hre ta ila, Amah ngei chu a hmai hmaah a hring hr^nin hmu mai t<r angin inngai ta ila, eng ang fakauvin nge kan in tih thianghlim ang a, kan in chei ang? Tuiv^wt a inbual hreh >m >m \hin kan awm em? Inbual av^nga naupang \ap \hin te tak ngial pawh an \ap lovang tih ka ring. Thawmhnaw, pheikhawk, etc fai, m^m, nalh, tle thei ang ber a thianghlim, rimtui thei ang ber kha kan in buatsaih d^n t<r ani ngei ang. Chumi piah lamah duh d^n te a nei em, thilp>k lampangte mamawh a nei em, enge a lawm z^wng ni ang, tunge kalpui chi ang a, enge keimahni a\ang hian paih bo ngai ang tih leh thil dang tam tak ngaihtuah a, in buatsaih chu kan tih t<r ah kan ngai ngei ang. Chutiang tho chuan he hunah hian Israel hote hi an in buatsaih ngei ang.
3.  Mahse eng ang pawhin in bualin, inti fai se, an vun zawng zawng pawh pilh khawpin inn^wt se (i'n ti hial teh ang); Pathian t^n chuan a tenawm ting mai thei ani. A chhan chu mihring te hi chhe lailet d>r, puanchhe hnangkhai, pem, p^n, vuak duk chur, damlai reng reng awmlo, tihdam loh kan ni a. Luchhip a\anga ke hnuai lam thleng a, engtia sil pawh Pathian hmuh ah chuan fai zo lo kha a ni hrim hrim mai ani a. Kan in persan d^n kawng khat chauh: Pathian hian a thilsiam te hi a en a, \ha a ti \hin. Keini erawh hi chuan \ha a tih ang hi kan tih pui ve lem lova, kan thilsiam leh eng emaw te hi \ha kan tih te anni ve daih mai ani. =ha tih z^wng te a in an lohva, mawi tih z^wng, duh leh duh loh thil te a in an tlat loh chuan ch>n tl^n theih ani lova, pakhatin a ch>npui chu a hlauh tlata, a dangin tenawm leh chhe lailet d>r a tih tlat bawk si chuan a inpersan lo thei lo kan ti ani. Chuv^ngin eng ang paw'n lo intifai ve mahse Pathian t^n chuan a pawm theih chuang lutuk ka ring ta hauh lo. Chuti chung chuan, a thutiam hlen a duh si a, a awmna v^n a\angin Sinai tl^ngah chuan Pathian chu lo chhuk a tum ta a, escort pawh an \ha, ch<ng te chu: Tawtawr^wt a lo ri a, lir a nghing a, tl^ng chu a k^ng ta ni^wm ani a, rawhtuina meipui hlauhawm a\anga lo alh chho ni^wm tak, meikhu r^pthl^k alo khu a, chutih k^rah khawpui a lo ri a, \>k te an lo tla chuai chuai mai a, mihring t^n han hlauh loh ngawt ngaihna a awm ta thl^wt lo. Tl^ng pum mai a han nghing dur dur ringawt mai chu, hnaih ngam chi ani lo. Mihring te, Pathian hmuh chak >m >m \hin tu, inti thianghlim tum nasa apiang mai te kha Amah hlau nasa tu ah hlei hlei an \ang ta. A ri a ring telh telh a, a hlauhawm tawlh tawlh ta mai si a. A t^wpah chuan Pathian in Amah hmuh ch^k >m >m ten hmuh an tumna lam a an thi \euh t<r chu ngai ngam lovin Mosia hn>nah khap t<rin a hrilh ta ringawt mai ani. An thi ngei ngei mai dawn si a. Chuv^ngin mite chuan tl^ng bul\hut pawh an thleng ngam ta lo anih chu.

4.  An theiht^wp a an intifai ve chung pawhin Pathian Thianghlim hmaah chuan engmah alo nih loh zia an han hriat chuan an mit l^wnga Pathian han hmuh chu thil theih ani lo tih an hre chiang ta a; chuv^ngin Mosia hn>nah, “Nangman D^n Thu chu han la la, Pathian hn>n a\anga i dawn te chu min hrilh leh mai z^wk la, kan lo ngaithla mai ang e. Ani Pathian chuan kan hn>nah chuan sawi suh se, chutilozawng kan thi mai d^wn si a,” an ti ta a- Exo 20: 18-19. Sinai tl^ng chu tl^ng thianghlim Pathian meuh a rawn chhuk thl^kna tl^k ani tih an hre ta a, an l^wn ve chu phalsak pawh nita teh reng se an thianghlim lohna chuan a hnaih tir thei reng reng lo ani tih an hria. Tichuan anni tel lovin Mosia chuan Thu 10 P>k -Dan 10 chu a han la ta a. H>ng D^n te hi an zawm kim leh chuan tiam tawh angin Lal Puithiam, rochan an nih leh theihna t<r D^n chu ani e.

5.   Sinai tl^ng thianghlim a\anga D^n Thianghlim, Lungph>k Thianghlim a ziak sa han l^k chu  thianghlim ve lo mihringte chuan an lo zo ta hauh lo mai a. A lung chawp a paihkeh a ngaih phah ta. Thianghlim hlir belh kh^wm chu mihringin a zolo tih Pathian in a hria. Chuv^ngin Mosia hn>nah Lung chher mai t<rin a ti a. A chher ta a. Chutah chuan a ngai, D^n bawk chu a ziak leh ta a. Chu erawh chu an dah \ha ta ani ti tawh mai ang. Pathian Thianghlim na hmaah chuan kan bawlhhlawh te hi alo langs^r nasa mai si a; A rawngbawl a, chibai b<k t<ra koh chhuah mahnise an tlin ta si lo. R<lpuitar v^nga kumkhua a inhmu thei tawh lo t<r an nihzia tih chian t^k hnu hian Pa rilru hi ava na d^wn >m! Chuv^ngin Pathian programme chu an felfai na ve te chuan a tlin ve t^k loh si chuan a fail ta rih, mahse Setana kutah Pathian hian a thilsiam leh a nunna zawmpui te hi a eng amah hi min hl^n a phal ve lo. Chumi tihlan n^n chuan A Fapa kaltlanga Amah chu chibai an b<k leh theih d^n t<r, KALVARI TLANG ah ve thung, Khawngaihna D^n chu a puang chhuak leh ta  ani. Chu khawngaihna d^n hmanga chhandamna hna thawh erawhchu a namai lo ta >m >m mai a, retheih na leh tuarna chitin a kim ani. Mahse chu chu a huam vek a, chumi kaltlang chuan chu hna chu a thawk ta ani. Chu chu ani, t<na kan sawi m>k KALVARI TLANG CHANCHIN CHU!
“Ka nun rimchhia hi ka va ning tak >m,
Mahni chu in pawm hr^m hr^m \hin mah ila,
Thianghlimna Pathian chuan a thei ve silo,
Min ti thianghlim tu Lal Thisen, i tel lo chuan.  
Chuv^ngin He Sinai tl^ng thianghlimah hian engmah a tih theih si loh chuan a tih theihna hmun zawn a ngai ta. Thianghlimah a theih si loh chuan BAWLHHLAWH ah chuan a thei ngei t<r ani! Chutiang hmun bawlhhlawh remch^ng chu helai ah hi chuan hmun a awm d^wn tawh si lova, hmun dang a zawng turin Kan^n ramah a hruai l<t kual ta daih anih chu.
6. KRAWS CHI HRANG HRANG TE: Kalvari Tl^ng chanchin kan sawi rual a bet tlat leh Kalvari ti Kalvari tu, tl^ng dang zawng zawng aia kan ngaih hlut t<r tl^ng chhia leh \ihbaiawm \hin chu tl^ng mawi ber leh ngaihnatawm ber a nih daih theihna chu, chu tl^ng chhia n>n a in hmeh >m >m mai misual tangrang te an thahna hmanrua KRAWS thu hi a sawi loh theih loh! Chu chu kawng 2/1 lek chauhvin chhui ang. Misual hrem n^n a an hman \hin hi hetih hun lai b^k hi a ni lo ^wm e. A hmasa in chung zinga 4 International Study Bible Encyclopedia in a sawite chu han tilang lawk ila: mi thiam ten an sawi danin chi hrang hrang a awm a, a piand^n te pawh a in ang lo ani ^wm e. He Kraws, t<na sawi ka tum chu Lal Isua an khenbehna Kraws kha ani. Chuta kan luh hma chuan Kraws piand^n dang leh hming hran an lo vuah hote pawh hi hriatna ti zau ah han tilang deuh ta zuai ila: ch<ng zinga an sawi l^r te chu: (a). CRUX  IMMISSA Hei hi kan hriat l^r >m >m chi KRAWS, Isua an khenbehna chi ngei kha ni in an ngai.  (b). GREEK CROS — Hei hi plus chhinchhiah na + ang mai hian a b^nte hi lawr bik an awm lo, an inchen vek. (c). CRUX DECUSSATTA/ ST ANDREW’s CROS - Hawrawp X ang hi ani awm e. Andria kha hetiangah hian an khengbet an ti. (d). CRUX COMMIS-SA / ST. ANTHONY’s CROS— Hei hi chu hawrawppui T ang hi ani. (e). The Anchor Cross- Isua chu kan rinna bulpui ber leh in nghahna ani tih entir na ani. (f). Double Cross- A ban chhipah thing dang an dah a, an chanchin an ziak an ti. (g). St Peter’s cross- A letlingin an siam a, Petera khenbeh n^n an hmang. (h). Papal cross- A ban ah thing dang 3 in sei hleih an dah a, Western Kristian te hrem n^n an hman ani. (i). The Pilgrim’s cross or J'cross- 1 – 12 century lai a Jerusalem/ Palestine tlawhtu te symbol ani. (j). The Coptic ( Egypt Kristian te) cross- Isua tuarna lan tir tumna, Isua lem 4 thir a siam leh hling lukhum lem an dah thin. (k). Pallavi cross- Indian siam ani. Thing 2 inchen, in kawkalh, a hm^wr 3 ah symbol dang an dah leh. Kotayam villaya Palli Kohhran Biak Inah a awm. (l). Malankara cross- Hei hi serial no 2 ang khi ani. Juda te Lal tih entir n^n a chung lamah Thing dang an dah leh. (m). Ujain cross- India mite siam bawk ani. Thing kawkalh hm^wr 2 leh a chhipah semi circle an dah. (n). Red cross - Grik originate ani. Thil v^rah a sen a ziak, neutral symbol ani. Medical in symbol ah an hmang a, war casualties \anpui n^n an hman ani. (o). Byzantine cross- Thing kawkalh t<rin a hnuai lamah 1, a chung lamah 2 kawkalh dah lehin a chhip a lawr tur a awm tho ani.

CRUX IMMISSA –Sawi t^k angin, hei hi kan hriat lar >m >m chi KRAWS, Isua an khenbehna chi ngei kha niin a chhui miten an ngai a, kan sawi t<r tak pawh ani e. Kan zui Lal Isua, hrehawm pawh nei lo, ning lova an chawimawi chuan hring fate, Setana ^ng chh<ng a t^ng m>kte chatuan thihna ata chu min tlan chhuah \<l a tih av^ngin a h>l theih hlek loh t<r lei taksa thihna chuan a rawn tlan ta a. A hun laia thihna a zawng a thihna hlauhawm leh nunr^wn thl^k ber mai chu a rawn thlang ta tlat mai. Hmaih \helh neih a duh loh av^ngin he thihna ai a hrehawm pawh hi awm mahse a thlang thovang! Ber^m huangah 99 awmsa awm mahse; sualin a tihhlum mai at^n chuan a b^ng pakhat pawh a phal chuang lo anih kha. He khawv>l hian lal a nei a. Chu a lal chuan khawv>l hi a thuhnuai a dahin a duh ang taka nghetin a phuar a, a v>ng a. Engtia nasa pawhin v>ng se, hneh theih d^n t<r a hria a, sual sal a t^ngte chhuah tir min duh tu chuan a rawn su tlang tho tho. Chu tl^n chhuahna t<r chu tl^wmna hmangin a thihna t<r Kraws chu a rawn thlang a: Setana hneh tu t<r Kraws, Kalvari tl^ng a phun chu. Khawv>l hi v>n chikim a v>n tlat anih av^ngin a thihna KRAWS lo chu kawng dang a awm lo tih a hre sa r^n ani. He programme kalpui t<r hian Bethlehem, Aigupta, Nazareth, Judai, Galili, etc chu lunghahna nei miah lovin a hr<t chhuak ani. Setana hi erawh chu mite t^na in s>ngral ve thei hauh lo nihna neitu anih av^ngin, Lal Isua thlan Kalvari Tl^ng Kraws a thihna ah hi chuan lo dod^l t<rin thahrui a nei ve thei hauh lo. Chu chiah chu V^n in a hriat v^ng ani ang, he Kraws hi a rawn thlan tlat ni. Keini t^n CHANCHIN=HA, KALVARI tl^ng a puanchhuah a lo ni si a! 

7.   Ka ngaihtuah \hin- he Kalvari tl^ng hian h>ng te hi a zo: Kraws, lei leh van Lal, Tirhkoh Paula, Zirtirte leh khawv>l a zo.
(1). Lei leh V^n Lalber Isua Krista. Ani hi a khenbeh theih tak tak ang em? H>ng Bi-ble ch^ng te hian Pathian chu v^nah pawh a leng lo an ti si a? I Lal 8: 27- v^n leh v^n te v^nah pawh i leng lo nasa! II Chr 6: 18- v^n zau takah pawh i leng lo a ni a, he ka in sakah hian i va leng lo nasa lehzual ^wm! II Chr 2: 6- v^n zau tak pawha leng lo Pathian chu tuman in an saksak thei lovang.
      Khenbeh anih hma a an ngaihd^n chu khi khi ani. Mahse khenbeh anih hnu chuan Lal Isua, Pathian Fapa, Lei leh Van Lalber chu Kalvari Kraws ah a khenbeh theih teh meuh mai tih Bible bu pum ah hian kan hmu a, hmun 2/3 lek ami ka han ti lange: Thp 11:8- Sodom leh Aigupta an ti a, chutah bawk chuan an Lalpa chu khenbehin a awm kha. Gal 3:1- in hmuh ngeiah Isua Krista chu khenbehin chiang taka lantir a nih tehlul n>n.   
(2). Tirhkoh Paula leh midangte: Rom 6 :6- kan mihring hlui chu a hn>nah khenbehin a awm ve ta. Hei hi kan pianthar lohna nun kha ani ti ta ila, ngaihd^n a inchen lo mai thei. Piangthar nih tawh hnu ah pawh \henkhat sawi d^n chu chuti mai ai a ril deuh chu ani a tih theih tho ^wm e. Ka pawm thove. Mihring hlui thih hria a, d^r vua te, Biak In kawt a puandum a inkhuh tlat te pawh sawi t<r ka hre ve.
     Gal 6: 14- Kei erawh chuan.... kei pawh  khawv>l t^n khenbehin ka awm ani. Pianthar hnu ah Lal Isua zui theih lohna nun te chu paihthl^k a awmin, khawv>l mawina leh ropuina zawng zawng te chu Paula t^n chuan hn^wmhn> mai ani ta ani. Chuti tho chuan ringtu dangte t^n pawh rinna ah chuan khawv>l hi an t^n khenbehin a lo awm ta ani.
(3). Khawv>l: Gal 6:14- Kei erawh .... khawv>l hi ka t^n khenbehin a awm. A pianthar hnu ah Paulan khawv>l t^n chuan eng hlutna mah a nei tawh bik chuang lova, an in 'dam takin' ta ani a tihna mai ani e. Perhp^wng hian thlasik d^wnin a bawppui a\angin a in ei \an a, a ei z>l a, a taksa, a ^wm, a ngh^wng, a t^wpah a l< a dawlh daih an ti, d^wt ni maw? Kalvari thihna hian tih hmaih a nei lo, a huam vek tak meuh ani. Khawv>l tih hian mahni nawm chenna lam hawi, sum leh pai etc, natna leh thihna thlengin ka huam tir vek mai. Paulan, Khawv>l, amah leh Isua Krista te khenbeh an nih thu a sawi a.
Tin, a t> lamah pawh he kilhna perek hian hrik zawng zawng a hrik te ber a kilh bet thei a. A awmzia chu eng hrik pawh HIV/AIDS hrik tiamin a kilh bet thei a, a tidam thei tihna a ni! Lal Isua zuina d^l theitu te zawng zawng chu he Kalvari Krawsah hian kilhbehin an awm a, a d^l lo tu te erawhchu mahni t^n a nung tawh lovin, a thih ai a thi Isua Krista t^n an zal>n zui tawh d^wn ani.
    Amah chauh ni lovin lei leh van Lalber Isua Krista pawh a kilh bet thei a. Chumi awmzia chu khawv>l sualna zawng zawng leh tuarna zawng zawng te chu Kalvari tl^nga Lal Isua tuarna chuan a ngama, a hneha, a chhandam thei tihna ani.
     Ch<ng perekin a kilh beh theih zawng zawng te chu Kraws chuan a zo >m >m mai a. Chu zawng zawng piah ah chuan kan sawi lai chanchin neitu Kraws chu Kalvari tl^ngah hian phun theihin a awm a, an vai mai chuan a zo >m >m mai ani. Amaherawhchu misual tangrang a ngaih, thi t<r a an chung thu r>l fel tawhte chauh lo chu he tl^ngah hian khenbeh theih ani ve lo. Sinai tl^ng kha a thianghlim >m v^ngin mi thianghlimte chauh lo chu an l^wn thei lo kha ani a, a opposite chiah in he Kalvari tl^ng ah thung hi chuan misualte leh mi bawlhhlawhte chauh lo chu tumah an l^wn thei ve lova, an thleng thei ve ta lo anih chu!
(c). Paula sawid^n a\anga l^kin sawi tawh angin he Kalvari leh Kraws hian khawv>l pawh a zo ani! A hnuhnung berah chuan Perhp^wng an sawi ang deuh kh^n khawv>l chh<nga awm chung siin, a awmna khawv>l pawh chu a zo tho a nih chu! Chumi awmzia chu eng ang sualna nasa leh tam pawh nise, he Hmangaihna Kraws hian ngaihdam theih loh leh che lova siam theih loh a nei lo tihna a nih chu. A mak a sin, he Kalvari Tl^ng hi! Chu chu Pathian hmangaihna th<kril ber kehdarhna hmun at^na Lalpa Pathian thlan ani mauh mai.     
     Ka sawi fo mai a, ka sawi leh d^wn, sawi nawn a nuam sia. Khawv>l kilh bet thei khawpin a perek hi a chak a, chu khawv>l do zo khawp in kraws hi a chak a, chu kraws phun theihna khawp chuan he Kalvari tl^ng hi a zauva, a innghahna a nghet \ha ani.

3. LAL ISUA ZUI -Tuarna ah


3.    LAL  ISUA  ZUI -Tuarna ah    LK 9: 23  Tupawhin mi zui a duh chuan mahni hrehom       
                                                                                          poisa lovin,  nitin a Kros puin mi zui rawh se.

THUHMAHRUAI: He Thu hi kum 1992 lam daih tawh kh^n ka rilru ah a awm tawh a. Mahse ka ngaihsak zui ngai lova, a reh ve leh mai a, a lo thar leh a, ngaihsak zui loh bawkin a reh leh mai \hin. Kum 1995 kh^n Hnahthialah OC a ka awm laiin ka rilru ah mi pakhat thusawi av^ngin a rawn l<t thar leh a. Hemi \um hi chuan insum hleih theih nia ka hriat t^k loh av^ngin BMP Chanchinbu Abrahama (BCM Electric) ah ka chhuah tir ta nghe nghe ani.
      Kan Thupui chu khi khi ani a. Helaia kan hmuh sawifiah ngai ni a ka hriat chu thil pahnih (1) MAHNI HREHAWM leh (2) KROS  te khi an ni. Sawifiah tum ta ila:-
1. MAHNI HREHAWM: Khawv>la lo piang chhuak zawng zawngte hian a tl^ngpuiin harsatna, natna, damlohna, manganna, lungngaihna, buaina, hrehawmna, hris>l lohna hrang hrang kan nei deuh \heuh mai. A nat z^wng degree erawh chu a in ang vek kher lo thei. Thil chiang tuma hnial theih loh dang awm leh a, chu chu khawv>l alo piang zawng zawng te hi sakhaw pakhat a awm vek kan nilo tih hi. Sakhua chu a tam poh leh a vuantu kan tam tihna ani ve mai a. A chhan chu vuantu awm lovin sakhua a awm theih loh av^ng ani. Sakhaw vawn nei miah lo te pawh hi an awm ani ^wm e! Chuti anih si chuan mihring kan nih phung a kan tawrh ve ngei ngei theih kan duh loh z^wng, sexual problem, damloh hritl^n, natna, etc pawh chu mahni hrehawm an ni Kros ni lovin. Tin, nupui, pasal k^ra harsatna, nupa leh fa ink^r buaina te, sawikim s>n pawh ani lo, a awm leh  a. Chuti anih chuan Lal Isua sawi, “Mahni hrehawm,” a tih hi ani mai ^wm e. Khawv>l ah hian aringlo tu an tam >m >m mai a. Ch<ng te n>n chuan in ang tl^ngin khuar>l harsatna kan nei za ta anih chu! Mihring kan nih tlat si av^nga kan tuar t<r ani ve tihna ani. Ringtu leh ringlo tu te hian ch<ng ang harsatna thenkhat te chu kan su tlang thei ang a, sut tlang theih hauh loh erawh chu pakhat kan nei \heuh mai, chu chu thihna hi ani! Taksa thihna chu. Hrehawm kan tihna zawng te, tu emaw chu a pasal a sual emaw, a fapa in thu a awih loh av^ng emaw, a hris>l loh >m av^ng ngawt a, “Ka Kraws put,” tih mai kan ching. A lo ni mai miah lo. Ringtu te chan t<r thilte hi, ani reng, a hlut leh ropui zia kan hre t^wk lo fo reng ani. Chutichuan : Ringlo tute pawhin an tawrh ve \hin kan common problem te chu Kraws ni lovin MAHNI HREHAWM A LO NIH ZAWK CHU. Tunah chuan a chiang ta! A l^wmawm e.
2. KRAWS:  Kraws hi chi hrang hrang a awm niin an sawi a. Misual hrem n^n an hmang a, amaherawhchu hetih hun lai v>l b^k hi misual hrem n^n an hmang ngai lo ani awm e. A hmasa in chung zinga 4 Intl Std Bib Ency in a sawi te chu han ti lang thuak ila:- (1). CRUX COMMISSA/ ST. ANTHONY’s CROS— Hei hi chu hawrawppui T ang hi ani. (2). GREEK CROS— Hei hi plus chhinchhiah na + ang mai hian a bante hi lawr bik awm lovin, an in chen vek. (3). CRUX  DECUSSATTA/ ST ANDREW’s CROS- Hawrawp X ang hi ani om e. (4). CRUX  IMMISSA Hei hi kan hriat lar >m >m chi KROS, Isua an khenbehna chi ngei kha niin an ngai. Kan zui Lal Isua, mahni hrehawm nei ve reng reng lo, v^n a an chawimawi nin lohva chuan hring fate, Setana ^ngchh<ng a t^ng m>k te chu min tlan chhuah a duh av^ngin a h>l theih hlek loh t<r lei taksa thihna chuan a rawn tlan ta a. A hun laia thihna a zawng a thihna hlauhawm leh nunr^wn thl^k ber mai chu a rawn thlang ta tlat mai. Hei ai a hrehawm pawh hi awm mahse a thlang thovang. Ber^m huangah Ber^m 99 nei mahse sualin a tih hlum mai at^n chuan a b^ng 1 pawh a phal chuang lo anih kha. Khawvelhian lal hran a nei a, chu a lal chuan khawvel hi a thuhnuaia dahin a duh ang taka nghetin a phuar a, a v>ng ani. Eng anga nasa pawhin v>ng mahse salt^ngte chhuah tir min duh tu chuan rawn sut tlang a tum tho tho. A hneh theih d^n t<r a hria a. Chu chu tl^wmna hmanga Kros a thih na in a ni. Chu Kraws chu ani a rawn thlan chu. Setana hneh tu t<r Kraws chu. Khawvel hi v>n chikim a v>n tlat anih av^ngin KRAWS a thihna lo chu kawng a awmlo tih a hre sa ani. He programe kalpui t<r hian Bethlehem, Aigupta, Nazareth, Judai, Galili, te chu lu nghahna nei lovin a hr<t chhuak ani.   
      Amah an khenbehna t<r Kraws chu amahin a pu a. A thihna t<r Luruh hmun lam chu a pan pui ta a. Chutah chuan Puithiam lalte, Juda hotu te leh Rom sorkar hruai tu ten an convict na angin Rom sipai ten an kh>ngbet ta a. Ril\^m leh tuih^l tuarin Khawngaihna Chanchin\ha chu Kalvari ah chuan a rawn champion pui ta ani. Engpawhnise, h>ng a thil tuarte hi tuar lo thei ani tih hria ila. V^nah ropui takin a awm thei reng. Awm mai nisela chuan a tuar lo t<r pawh ani. Mahse h>ng zawng zawng te hi hresa in, min tlan chhuahna t<r anih tlat si av^ngin Amah ngei chuan a rawn thlang ani a. Chu chu a hma a ka  sawi, mahni hrehawm kha erawh chu ani ta lo anih chu.
      Nu 1 inl^rna hmu in, “Ran chaw p>kna thl>ng kha RUL LU thl>ng chung ah a awm a. Lal Isua pian tirh a an dah kh^n r<lpuitar chuan hnawksak tiin thin thl^k a tum nasa hle mai a. Mahse a thei lo. Chu b^kah kha r<lpuitar thluakb^wm ah tak kh^n Isua Krista Kraws chu an phun tlang ngut mai ani. Chu r<lpui chuan tl^nsan a han tum \hin a; mahse Kraws ban chuan lal anih ve na lei ch^rah chuan a kilh bet tlat si a; a che sawn thei tawh si lo. A m>l r<n mai ani. A mei lam erawh chu a ch>t thei viai viai,” a ti. R<lpuitar che thei tawh lo, a mei chauh ch>t thei ch> ch>, che thei ch> ch>, a mei lam pawh hneh lo, naupang, \halai, nu leh pa kan va tam >m! KRAWS chu hei ngei hi alo ni: Pathian hn>n ata ka bo tawh hnu, min tlan leh t<ra Ama duh thu ngei a a thlan TUARNA CHU.            
      Mihring piang chhuak nazawngin kan tawn vek t<r ani ta lo. Rin loh taka lo awm ve ngawt lah ani hek lo. Pathian Khawngaihna av^nga hre sa in, tuar leh ch^n huamin, chhan chhuah hna thawh t<r anih v^nga tuar sak huam chung leh mahni in hl^na Pathian hma a dinpui ngam ^, a \<l dan ang a din sak t<r a in p>kna te, ringtuten an rin Lal Isua hmachhuan a, an in p>kna av^nga an tuarna chu KRAWS a lo ni. Chuti chuan KRAWS chu:  Hre sa in Ringtu ten an rin Lal Isua an zui av^nga Hrehawm an tuar zawng zawng hi ani. Ring lotu lo tuar vete hi KRAWS ti a pawm chi ani ve lovang
HIMALAYA AH: Pathian khawngaihna avangin khaw nawm lai tak 19/Aug- 28/Sept in 1986 khan Himalaya tl^ngdung (J & K, Ladakh) ah khian ni 40 leh zan 40 chh<ng chu ka han khawsa ve a. Sawi chhuah thiam si loh thil hi sawi thiam tum v^ng pawh ni lovin sawi zin p^wlah hian a \ang duh riauva. Hei pawh hi a hrehawm d^n te hi sawi chhuak zo thiamlo mahila, ka sawi zing khawp! Eng v^ng emaw tehreng ni ka nawm ve lai leh hlim lai ai mahin ka hah leh hrehawm ka tih hun lai te hi sawi nuam ka tih teh tlat \hin ni. Chapo v^ng ni maw? Ka ring chiah si lo. Tl>m chu t<nah pawh sawi a \<l leh anih hi. Ft 15,000 chung lam hlirah kan khawsa a. Rin aiin oxygen a lo la tam a. A ch^ng chuan hetia kan \hu hle hle hi th^wk te a rawn chham ti tih thut mai z>l a. A reh zui leh mai bok. Ft 18,600 a s^ng, Marsmik La an tih chu Sakor a pal tlang an lo serh ve a. Ke in kan in bat liam a. Lum lo tak ani. Skin tight, jersy, jac-ket, woollen muffler, woollen cap leh glove leh snow goggle te kha englai mahin taksa atang hian a tla ngai lo. Mahni a t>l theih loh khawpa lian cotton sleeping bag, ground sheet, air pillow, blanket 2 te kha sorkar min hawh tir ani. A b^kah kan In a\angin Blanket 2 ka la keng tel bawk a. Hemi chh<ng hian vawi 18 (zing/z^n) zet puanthuah phah leh t>l a ngai. Heti taka bedding chhah n>n mut chuan a v^wt lo ve mai a. Uria (Orissa) mi \hian pakhat chuan, “Rs 10,000/- pe che sela i kal leh duh ang em?” min ti a. Rang takin, “Teuh lo,” ka ti. Ka chiang chiah lo na a, khatih laia ka thla 3 hlawh aiin a tam hial ka ring. Kan team leaderin Hotspring a\anga MI -8 a min hawsan lai chuan thlawh ve daihna t<r hi kan duh ngawih ngawih mai ani. A chhan chu kan zinkawng te kha hrehawm kan tih >m v^ng ani. V<r ram, v<r tlem lai, khaw nawm lai kha ani na v^ng v^ng a, hawina lam apiang hi a ro v<k mai a. Environment a dang ta. Hnimhring tamna ram a\anga kal ka ni a, englai pawh a, hawina lam ram zawng zawng a ka thil hmuh te chu, lung leh balu ni^wm tak hlir mai leh tl^ng te chu v<r tuiin kumkhua a a hr<t tliang hlurh mai, n^l firulh mai ani si a. Tl^ng chhip te chu eng lai pawhin chh<min a bawh ch<n reng mai a. Thaw hi a ipik lehling phian. Ch<ng te chu a environment v^ng mai ani a. Kan taksa te erawhchu englai mahin a hah lova, motor kal thei lohna ah pawh sakawr hire t<r min lo dah sak veka. Kan bedding te pawh sakawrin a hran in min phurh sak ani a. Mahse chuti chung pawh chuan hrehawm ka ti tho tho! He thu ka rawn sawina chhan chu ka rawn sawi t<r pa chanchin sawichhuah ka tum v^ng ani. Mi 2 chanchin chauh entawn t<r han t^rlang lawk ila:

1. SADHU SUNDAR SINGH : Hemi chh<ngte pawh hian ka rilruin Sadhu Sundar Singh kha ka hre chhuak \hin! “Ani kha Punjab phai ram nuam, buh tamna hmun, Granery of India an tih hial a piang a seilian kha ani tak a. A pa hausakna zawng zawng te kha a tl^n sana, hetiang ram chhia, hrehawm leh hlauhawm ah hian a hmangaih Lal Isuan a tir anih tak kha maw le! Chu tl^ngdung zawmpui, Tibet ho ramah chuan Sadhu Sundar Singh-a chuan Thuthlungthar Bu, chappal bun khat leh a sadhu kawr eng chiah neiin Chanchin\ha puangin a dam chh<ng hun a hmang ral anih chu le,” tiin. Tuman sleeping bag an pe lova, chuan na t<r sakawr hire saktu emaw hire t<r dahsaktu emaw a nei hek lo. Thawmhnaw lum a nei lo reng reng a, khawnawm lai leh a nawmloh lai pawhin miten Chanchin\ha an mamawh d^n a in ang reng tih hria in chawlh r>ng a nei ve lo. P<k leh kh^mk^r kumk^r remchang ah a mu a. Laina a neih lohna ramah, a hmangaihtu Lal Isua Chanchin\ha a hril theih chuan a l^wm t^wk ani! Rom 8 :35-37 thu angin ch<ngte av^ng chuan a hna a \hulh ve duh lova, ch<ng zawng zawng te chu a Lalpa av^ngin a hneh a, l^wmchunga a rawng a b^wl thei chu a lungawi ani.
    Chung a hna thawh ropui tak mai av^ng chuan Western ramte chuan an rama zin a report te pe t<rin an s^wm a. A kal ta a. An lo ngais^ng >m >m mai a. An chawimawi a, an zawn ta mup mup mai a. Vawikhat inkh^wmah mai pawh mihring nuai chuangin a thusawi a hmunah an ngaithla \hin ani ^wm e. Sum tam tak thawhin chu a rawngbawlna chu chhunzawm sak an in tiam hlawm nghe nghe ani ^wm e.
      A zin vah v>lna te a hrehawm >m av^ngin a tlai a tlaiin ka rilru in, “Hmangaihtu tak tak nei se. Tichuan a hna chu kalsanin midang te thawh chhunzawm tawh t<rin s^wm se. Ani chu ch^wl rih se. USA ah leh UK ah te chuan In nuam tak a mamawh ang sak sak ve se. Chutah chuan nuam >m >m in a khawsa thei ang a. Nupui neiin, fanaute n>na khawsa in ringtu \ha tak ani thei tho si a. A hah ve t^wk ta a, chawlh ve deuh rih chu a ^wm ve tawh alawm,” tiin ka r>l sak \hin. Mahse chutianga ropui a an chawimawi luai luai a, an z^wn a, nuamsa taka an han enkawl ta chu duh lovin, “Hei hi chu Kraws kawng ani ta lo!” a ti a nih chu!  “A va han m^wl tak!” Tichuan Tibet ram, Himalaya tl^ngah, Lal Isuan a kohna leh a hruaina hmunah bawk chuan khawv^wt, hrehawm tuarpui t<r leh hmun fianrial lai a, Amah p^wl leh t<r te, A Khawngihna Chanchin\ha hril leh t<rin, a \<l anih chuan anmahni chhan chhuah n^n, a nun hial pawh ch^n huam chuan a haw leh ta ani. Vawi tam tak, khawv^wtin a hmet khawnga, Ber^m v>ngtu ho ten an chhara, an in bul Ber^m huangah an dah a. Anmahni v^nga chuti taka hrehawm tuar ni mahse, a hmangaihna z^tve pawh an thungr<l si lo. Helai hmun a lunghahna nei lo ve bawk Lal Isua n>n chuan englai pawha in p^wlin an khawsa d<n chu ani ^wm tak si a. Chu Kraws chuan a ph>nah thlum a va pai tam d^wn em! A vah vaih ch^ng zawng a awmpui tlat tu Lal Isuan v^nah hmun a lo siam sak si a. A mikhual na ramah chuan lu nghahna a nei lo ngei mai a, hrehawmna bak a beisei lo tawp ani ang. A hmangaih ten mals^wmna an chan la ngai lo sela chuan haw chhoh ve thuai thuai a ngh^khlel \hinin ka va ring >m! A l^wmman t<rte chu a ta t<r nimahse; a \awng\ai pui tlattu, pui \hin tu an awm anih chuan ch<ngte chu a duhsak z^wk ang a, ani hi chuan chatuan boralna laka chhan chhuaktu hnathawh chhunzawm chu a duh t^wk a ni ang. Chumi v^nga Lal Isua hn>na lo kir ve leh te a hmuh \hin phei chuan a l^wmna an ti s^ng anga, a lung a awi ang. Ka mi hriat 1 hmarcha heh >m >m mai chu, “Engtin nge i ei ngam?” tiin ka z^wt a. "A thak kha nang chuan i ei chhan ani a. Kei chu a h^ng kha ka ei chhan ani,” a ti! Hmarcha thak kal p>lin a ph>na h^ng kha a ei a nih chu! Chuv^ngin thak a hre phal lo. Sadhu Sundar Singh-a hian hrehawm ph>n a mite sem t<r mals^wmna awm chu a thawh chhan anih chuan hrehawmin a lakah hmun a nei ve lo anih d^wn chu! Chu chu Kraws pu tu te nun chu a lo ni.
Thihna Kraws chu:  A Kraws kawng, a Lalpan zawh at^na a p>k chu ava han hre chiang kher >m! Nawmsakna leh in chawimawina te kha chu, “Kraws kawng ani lo,” tiin a hn^wl hmiah mai kha ani a. A Lalpan a tirh av^nga Tibet ram v^wt lutuk, kh^m leh lung keh k^r, hriam leh hlauhawm si, eng hunlai pawh a thih mai theihna, lum palh chuan dam ngaihna awm lo, khawv^wt av^ng ngawt pawh a thih theih >m >m na hmun, hmun hlauhawm lutuk chu duh se chuan a kalsan thei khawp mai. Chu mai ala ni lo. He ram hi Budhist ho ram ani a. Isua Krista Chanchin\ha hi an ngai thei vak lo. Mahse a tir tu Krista chu a Hmangaih av^ngin a kalsan thei si lo. A hlauhawm, a hrehawm, etc tih a hre sa. Mahse a duh thlanna a siam fel a. Chu retheihna kawng chu a Lalpa thlan sak anih tlat av^ngin a duh thu ngeiin a zawh a ni. A Lalpan a nihna ang ang in, chu Kraws chu pu ve tl^kah a lo ngai ta anih chu. Chu a zawh lai chu ani KRAWS kawng chu. Thihna- Martar Kraws chu a koki ah nghahin a awm a. A hn^wl phal lova, a dah sawn phal lova, a tan tawi ve phal lova, tih z^n deuh pawh a duh lo. He leiah hmun hrehawm leh englai pawh a thih hlauhawm ah a l>ng a. Lu nghahna a nei lova, Lalpa hmangaihte awmna hmun zawng chhuakin an t^n a nun a leihbaw tak meuh meuh ani. A t^wpah chuan a hmangaihte tan chuan a nun a lo hlan ve ta nge nge a. Chu a nunna a hlanna ramah chuan In leh Lo a nei lo. Chu chu a lungkham bawk lo. Nakinah a lungkham ramah chuan a ch>nna t<r In nuam a Lalpan a va han siam sak d^wn >m! Amah av^nga engkim ch^ntu t^n hian Lalpan ui a nei lovang tih ka ring ani. A  Chanchin\ha hril av^nga Lal Isua nei tu te, a kh^t t^wka haw chho ve te hm>l a lo hmu \hin leh a lo hmuah \hin chu a va hlimawm d^wn >m! A lallukhum timawi tu an la ni d^wn si!
 Sadhu Sundar Singh-a Chanchin\ha vahvaih puina ang ram han hmu ve thei a min hruaitu Lalpa Pathian chungah ka va l^wm >m! Kei chuan t<k z^n a puanthuah t>l leh phah, sakawr a hl^n chhuk chhoh ka peih lova, ka in tuam lumna te chu buaipui tham tak meuh an ni si a. Ani kha chuan ch<ngte av^nga buaina t<r a nei lo ani. Baltal lui kam a zan 1 kan riak kha a v^wt ve deuh ani mai a. Chu pawh z^n 1 chauh ani. Ani kha chuan a dam chh<ng hun kha Lal Isua a hmangaihna av^ngin Tibet ho t^n a in hmangral \hak ani. Isua v^ng liau liau ani a, a va ropui >m!

2. PAULA: Paula chuan dam chhuah leh r>ng a in rinlohna hmun, beisei t<r awm miah lohna hmunah, lawng chhiat na, t^nin, hleihluak taka vuakna, thihna, lunga den hlum tumnaah, suamhmang te lakah, a chipui hlauhawm, Jentail hlauhawm te, khawpui hlauhawm, thlal>r hlauhawm, tuifinriat hlauhawm, hrehawm leh harsatna hrang hrang av^nga muttheih lohnaah, ril\^m leh tuihal naah, chawnghei naah, vawi tam tak khawsik leh saruaka awmna ah te leh Kohhran thil englai pawha delh rit rengtu, amahin a tih bo theih loh thil, Pathian chauhva rinna  nghah tlat \<lna hmun tam tak a su tlang a- 2 Kor 11: 23-28.  A tuar fan fan a. A tuar chhuak \hin ani.  Sawi kim loh tam tak ala nei ngei ang. Mahse a ko chhuaktu a hre reng a. A phatsan thei lo. Heng chh<ng erawh hi chuan mals^wmna tam tak, sawis>n loh a dawng ang tih erawh a hriat ani. Zirtirna leh Lehkhathawn tam tak ring tharte hn>nah a thawn chhuaka, chu chu t<n hun thleng pawhin min kaihruaitu at^n kan la hmang renga, kan Bible ti Bible tu tak pawh an nih hi. A hrehawm tuarna te chuan ch<ng thilte chu a tih \hulh tir \hin silo. A t^wpah chuan, rinawm taka a hnung a zui \hina chuan t^wk a ti ta ani ang e; Ama duhthus^m pawh ani ngei ang a, Martar Lukhum chu khum ve thei t<rin a nunna chu a hl^n ve ta ani.
       Kraws kawng zawh tum ve te t^n pawh he kawng tho hi ani kan zawh t<r chu ni. Lal Isua zui t<r hian: Mahni hrehawm tuar chungin Kraws kan pu t<r ani! A double. Pakhat hi ngai pawimawh lovin, chuti chung pawhin Kraws la put fo a ngai anih chu. Chu chu ani Lal Isuan a sawi, “Tupawhin mi zui a duh chuan, mahni hrehawm pawisa lovin, nitin a kraws puin mi zui rawh se,” a tih chu. Kraws put t<r awmna va thlen hma hian erawh chu a hmasa z^wk hi alo awm p^wng th<r duh riauva. “Ka hritl^ng deuh va..” “Ka peih lo..” hi chuan Kraws put chu sawi loh, a awmna chu hmuh pawh ava hmu phalo. “Ka tlin lo hle mai na a, sawi t<rin min duh si a, ti t<rin min duh si a. Chuv^ngin nangma chakna ringin..” ti nun hian mahni hrehawm an pawisa hlei thei lova, chuti chung chuan an va sawi, tih tumna v^nga put t<r Kraws chu an pu leh nge nge zawk thin ani. Chutah chuan miten malsawmna an dawng thin a. Nun thar an nei a, an lo hawikir a, inpawl na tharin Lalpa an pawl leh theih  phah thin a, an natna te chu tihdam a lo ni \hin ani. Lalpa chu fakin awm rawh se.
Lawmman: Hausakna: L^wmman hi kan ngaihven riau mai a. A \ha bawk e. Min la pe ngei d^wn r>ng si a. Chatuan boralna ata chhan chhuah hna kan thawh hnu hi chuan, “Rawn indap ve tawh teh u,” min ti ta mai se, kan tum a ruh viau z^wk ^wm mang e ka ti rilru \hin. Mahse min ti si lo. Min p>k ala tum ta fo mai si a. A zirtirte pawhin an hre ch^k tlat mai a. An z^wt renga. “Tupawh keimah v^nga a nu emaw, a pa emaw, a nupui fanau, in leh lo, \henrual, engkim mai ch^n huam emaw chuan t<n dam chh<ng la la hian a l>t z^ hmu lo t<r tumah an awm lo. Hun lo la kal leh t<r a chatuana nunna n>n,” a ti mauh mai - Lk 18 : 28-30. Tin, Mk 10: 30 ah chuan ‘tih duh dahna te n>n’ tih a tel. Retheih rikngawt pawh anih loh chu. Chutih rual erawh chuan hausak tumna remch^ng zawn lam pawh chu ani leh si lo. Engkim huam tiin sawi ta ila, a fuh mai ang chu maw. Engkim huam a Lal Isua zuitu chuan a mamawh chu a hmu ang. Chu chu a thutiam nghet tlat ani. Lal Isua an zui av^nga hmuh phak loh leh hriat phak loh, awm phak lohna leh ei in phak loh tur, chan phak loh tur hi ka chang tam ve ta hle mai. Midang pawh an awm em?  Foreign te kan thlen phah em? Eng dang vang vak ani lo- Lal Isua zui v^ng ani.
      TNT Speaker, Dr S^ngthankima hi \um khat chu camping neih tuma a kal chhuah lai chiahin a fanu neih chhun damlo na tak chu a thi ta a. A kal san ta thova. Kawng tluanin a rilru ah a awm reng a. A chhungte mitmei ven pawh a na ang. An camp hmun an fan kual laite chuan a chhungte rilru tur te a ngaihtuah a, mi hmai zahawm a ti ve. Mahse Lal Isua avangin a kal lo thei si lo. An thlen hnu lawk in mi pakhat a rawn tlan vang vang a, a rindan chuan a fanu thih thu a zualko tur ani, a hriat sa tawh tho kha. Mahse chumi chu a lo thlen chuan, “I fanu kha ka \awng\ai a, a dam leh tawh,” a rawn ti tlat mai! Tun ah chuan Lal Isua sawi 100 mai ani tawh lo. Amah kaltlanga Lalpan malsawmna a sem thin te dawn duh in mi sang tam an centre ah an awm tawh ani. Lal Isua khan a thu kha alo khuh hle in a nia ka hriat tak ni!
         Chutih lai chuan Lal Isua hnung zui peih loh avang leh Chanchin\ha buaipui peih loh avanga hel thin leh biru thin te hian buaipui tur kan nei tho tho. Chu chu  chanchinchhia ani. Sawi tur ka hre \euh. Chanchin\ha avanga mite va buaipui peih lo pawhin mahni chanchinchhia kan buaipui tho thova, kan la buai zawk ziah leh nghal! Chu chu kan va buaipui tur ai khan nasa takin a hrehawm zawk a, a buai thlak zawk bawk.
Chutiang bawkin a lehlam pawh sawi tur ka hre tho bawk. Lal Isuan Kraws kawng zawh ve tura min sawm anih chuan min hmangaihna avang ngawt pawh hian puanven kan sawi chhing ve dawn lo’m ni? Mi bovin thlarau chhandamna a lo chang ve ang a, harsatna t^wkten Lalpaah hahchawlhna an hmu ang a, chumi av^ng ngawt pawh chuan mimal,  chhungkua,  kohhran leh ram in malsawmna  kan dawng tl^ng d^wn ani si a. Chumi piah lamah lawmman min pek ala tiam zui bawk si a. Kan dawng ngei ang!
       Ka  Kraws put t<r Lalpa min p>k  vete hi, “Lalpa, ka zawh t^wk I hriat kha,” ka ti \hin. Mahse a lo dik tlat lo!  Heti t<r hi ani z^wk, “I Kraws min put tir hi ka phurh  zawh ve theih n^n chakna  thahrui, Lalpa,  min pe rawh,” tih hi.   “.. a thup>kte chu a khirh si lo va,” (1 Joh 5:3) tiin A thu awih tumin inpe ve teh ngawt ang u. Kan put t<r t^wk chu a hria ani. Kan zui tlatna t<rin a hniak chu fiah takin min hnutchhiah si- Boralte chhan chhuahna kawng a zui t<rin- A nuamah leh a hrehawm ah pawh tiin.  Lal Isua tlansa te hnena Chanchin\ha puandarh naah leh a hnung zui na a, Ka dai z>l dawn, harsat na zawng te,”  ti ngam te chuan ‘Manna Thuhr<k Mals^wmna’ chu an lo chang leh nge nge \hin anih chu !                                                                                                                                                                                                                                                                                                    
               
                                 LALPAN MALSAWM RAWH SE